Sự phổ biến nhanh chóng của Trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi sâu sắc cách con người ra quyết định và tìm kiếm sự hỗ trợ tinh thần....
Sự phổ biến nhanh chóng của Trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi sâu sắc cách con người ra quyết định và tìm kiếm sự hỗ trợ tinh thần. Trong bối cảnh thời đại công nghệ ngập tràn, việc giữ vững bản sắc cảm xúc và sự kiểm soát của con người trở thành một vấn đề cấp thiết.
Chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên mà trí tuệ nhân tạo không còn là một khái niệm viễn tưởng mà đã len lỏi vào từng ngóc ngách của đời sống hàng ngày. Từ chiếc điện thoại thông minh mới đến các thiết bị gia dụng phức tạp, AI hiện diện ở khắp mọi nơi. Sự dịch chuyển này, dù muốn hay không, đang tác động mạnh mẽ đến hành vi và quá trình tư duy của con người. Hàng ngày, chúng ta phải đối mặt với một lượng thông tin khổng lồ, khiến nhiều người cảm thấy choáng ngợp và mệt mỏi trong việc đưa ra các quyết định.
Trước thực tế này, các nhà nghiên cứu tại Microsoft đã tiến hành một báo cáo chuyên sâu nhằm tìm hiểu cách các công cụ AI ảnh hưởng đến tâm lý và hành vi của con người. Báo cáo đã xác nhận rằng, phần lớn người dùng trên thế giới đang phải chịu đựng sự quá tải thông tin. Tuy nhiên, điều bất ngờ nhất được phát hiện chính là phản ứng cảm xúc mà con người cảm nhận được từ sự hỗ trợ của AI: Sự nhẹ nhõm (Relief).
Giảm gánh nặng quyết định
Nghiên cứu của Microsoft cho thấy một phát hiện đáng ngạc nhiên: 84% số người được khảo sát cảm thấy một cảm xúc tích cực sau khi sử dụng AI để đưa ra quyết định, và cảm xúc được cảm nhận nhiều nhất đó là sự nhẹ nhõm. Khi sử dụng AI, họ cảm thấy kiểm soát hơn và tự tin hơn về quyết định cuối cùng của mình.
Theo Nicci Trovinger - Tổng Giám đốc Windows tại Microsoft, điều này xảy ra bởi vì AI đang trở thành một đối tác đáng tin cậy giúp mọi người tiến lên khi cần phải quyết định. Bà Trovinger giải thích rằng, AI giúp giảm gánh nặng quyết định (decision fatigue). Con người xem AI là một sự hỗ trợ không phán xét, được điều chỉnh cho phù hợp với các câu hỏi cụ thể của họ, giúp giảm bớt gánh nặng phải đào bới qua vô số thông tin ngoài kia.
AI đang nâng tầm khái niệm công nghệ hữu ích bằng cách tích hợp các quy trình ra quyết định của con người vào công nghệ. Trước đây, khi máy tính cầm tay được giới thiệu, chúng nhanh chóng được xem là hữu ích vì cung cấp câu trả lời nhanh chóng; nhưng người dùng vẫn cần phải biết nhập gì vào máy tính để có được đáp án chính xác. AI đã tiến thêm một bước, giúp con người suy nghĩ thấu đáo về một tình huống và xem xét nhiều lựa chọn trước khi đưa ra câu trả lời. Quan trọng hơn, con người vẫn là người kiểm soát quy trình, quyết định những gì nên sử dụng từ công cụ và những gì nên bỏ qua.
Sự khác biệt về văn hóa và thế hệ cũng tạo ra các trải nghiệm AI đa dạng. "Thế hệ AI" (sinh từ năm 1995 đến 2012) chưa từng biết đến một thế giới không có công nghệ trong cuộc sống hàng ngày. Đối với họ, AI chỉ là một phần mở rộng và là bước phát triển tự nhiên tiếp theo của PC, điện thoại thông minh và Internet. Nghiên cứu chỉ ra rằng, sinh viên thuộc "Thế hệ AI" có xu hướng xếp AI là một công cụ hỗ trợ học tập hữu ích hơn sách hay gia sư cá nhân.
Trong khi các thế hệ lớn tuổi hơn đang thích nghi với AI với tốc độ chậm hơn và coi AI như một công cụ cơ bản, thì những người trẻ tuổi hơn mong đợi các công cụ AI phải sẵn có trong công việc như một phần của quy trình làm việc hàng ngày. Cả hai thế hệ đều sử dụng hai sản phẩm AI chung: Trải nghiệm tổng quát và công cụ chuyên biệt.
Ngược lại, các công cụ chuyên biệt, như các tác nhân AI (AI agents), được thiết kế riêng cho một công việc cụ thể cần hoàn thành. Các loại sản phẩm AI này là phần mềm tự chủ, chạy độc lập trong các môi trường cụ thể để đạt được một mục tiêu. Chúng sử dụng khả năng nhận thức và suy luận để hành động thay mặt người dùng. Một ví dụ đơn giản là tính năng hỗ trợ trò chuyện (help support chat) mà chúng ta thường gặp. Trong môi trường làm việc, các tác nhân này xuất hiện dưới dạng công cụ được tạo ra cho các khía cạnh khác nhau của công việc, như tạo mã lập trình, xây dựng tài liệu tiếp thị...
Tuy nhiên, dù AI có hữu ích đến đâu, chỉ 15% người tiêu dùng nói rằng, họ hoàn toàn tin tưởng AI khi đưa ra các quyết định quan trọng. Hầu hết mọi người, dù có tham khảo AI để được giúp đỡ, vẫn hành động theo trực giác, tham khảo ý kiến bạn bè, gia đình, hoặc tìm kiếm chuyên gia để đưa ra quyết định cuối cùng.
Điều mà AI thực sự đang làm là định hình lại ý tưởng về việc ra quyết định. Bằng cách giúp mọi người vượt qua sự không chắc chắn thay vì né tránh nó, nghiên cứu cho thấy AI đang giúp con người tin tưởng vào bản thân đủ để tiến về phía trước. Bà Trovinger khẳng định: "Chúng ta là con người và AI được tạo ra để bổ sung cho chúng ta, chứ không phải đưa ra quyết định thay mặt bạn. Chúng tôi thấy một tương lai nơi bạn luôn nắm quyền kiểm soát và AI tôn trọng ranh giới của bạn. Đó là công nghệ hỗ trợ bạn, chứ không phải bản thân công nghệ".
Hỗ trợ tâm lý con người
Trong khi đó, thanh thiếu niên đang tìm đến những "người bạn" AI để được hỗ trợ về mặt cảm xúc, một thực tế đáng suy ngẫm về nhu cầu tinh thần của thế hệ trẻ. Một nghiên cứu gần đây của Common Sense Media đã đi sâu vào việc thanh thiếu niên tìm đến các bạn đồng hành AI (AI companions) như thế nào và tại sao.
Nghiên cứu cho thấy 72% thanh thiếu niên, từ 13 đến 17 tuổi, đã sử dụng bạn đồng hành AI ít nhất một lần, và hơn 50% là người dùng thường xuyên. Trong số các thanh thiếu niên được khảo sát, 33% nói rằng họ tìm kiếm tình bạn, sự hỗ trợ, hoặc luyện tập các tương tác xã hội từ những người bạn đồng hành này. Thậm chí, nhiều người thổ lộ tâm sự với bạn bè AI và thấy các tương tác này tương đương hoặc thỏa mãn hơn các cuộc trò chuyện ngoài đời thực.
Tuy nhiên, phần lớn thanh thiếu niên vẫn nhìn nhận những công cụ này với một chút hoài nghi và dành nhiều thời gian hơn cho bạn bè ngoài đời thực. Mặc dù vậy, việc một phần ba thanh thiếu niên tìm đến AI để trút bầu tâm sự, diễn tập các cuộc trò chuyện hoặc cảm thấy được lắng nghe cho thấy một nhu cầu tâm lý quan trọng đang được lấp đầy.
Mặc dù báo cáo không hoàn toàn ngăn cấm, nó tái khẳng định sự cần thiết phải cảnh giác đối với việc thanh thiếu niên sử dụng bạn đồng hành AI, và những người dưới 18 tuổi nên tránh sử dụng chúng một cách thiếu kiểm soát. Việc tìm kiếm sự hỗ trợ cảm xúc thông qua AI có thể mang lại sự nhẹ nhõm tức thời và cảm giác không bị phán xét, nhưng nó không thể thay thế hoàn toàn chiều sâu, sự phức tạp và sự tin cậy lẫn nhau trong các mối quan hệ con người.
Trong thời đại mà các cỗ máy đang học cách "nghĩ", việc bảo toàn cảm xúc và sự riêng tư của con người là một thách thức lớn. AI có thể là một công cụ hỗ trợ tâm lý mạnh mẽ, nhưng cần có sự hướng dẫn cẩn thận để đảm bảo rằng, nó không trở thành nơi thoát ly khỏi thực tế hoặc nơi rò rỉ thông tin cá nhân. Sứ mệnh quan trọng nhất vẫn là giúp thanh thiếu niên xây dựng các kỹ năng xã hội và tìm kiếm sự hỗ trợ cảm xúc từ các nguồn đáng tin cậy trong thế giới thực, trong khi vẫn sử dụng AI một cách có ý thức.
Đọc bài gốc tại đây.